Văn bản có nội dung xử lý một vụ kiện giữa phường Mỹ Toàn (làng Mỹ Lợi) và phường An Bằng (làng An Bằng) về việc nộp thuế vỏ tàu khai thác sản vật liên quan đến Hải đội Hoàng Sa
Tri ân ngài cai đội
Hằng năm, cứ vào độ Xuân về Tết đến cũng là lúc bà con họ tộc Nguyễn Hữu ở làng An Nông, xã Lộc Bổn, huyện Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên – Huế đem tập Phổ hệ, một báu vật của họ tộc ra phơi ủi. Đối với họ tộc Nguyễn Hữu, việc làm này vừa có ý nghĩa bảo vệ được sắc phong quý báu bị ẩm ướt do thời tiết mùa Đông kéo dài, vừa giúp bà con trong dòng họ nhớ đến công ơn của ngài Cai đội Đội Hoàng Sa đã quên mình bảo vệ biển đảo, đem lại ấm no, danh dự cho xóm làng.
Cầm trên tay tập Phổ hệ vừa mới đem phơi nắng, ông tộc trưởng Nguyễn Hữu Hùng tự hào kể: “Lúc sinh thời, ông cụ thân sinh của tôi thường hay kể tôi nghe về ngài cai đội của họ tộc vinh dự được vua ban tước Hiến Đức hầu.
Theo lời ông cụ, hồi đó, cả làng An Nông có chiếu vua ban tìm người ra trấn ải vùng biển đảo, trong làng có trên 50 trai tráng mạnh khỏe đăng ký tham gia, vậy mà duy chỉ có ngài Nguyễn Hữu Niên được triều đình chọn.
Khi cụ được chọn ra làm cai đội ở Hoàng Sa, cả làng và họ tộc Nguyễn Hữu lấy làm vinh dự lắm. Ngoài được vua ban thưởng trọng thị, con dân làng và họ tộc Nguyễn Hữu còn được miễn, giảm tô thuế vào mỗi độ Xuân Thu nhị kỳ”.
Tuy những điều ông Nguyễn Hữu Hùng kể lại không được tìm thấy trong gia phả nhưng việc ngài cai đội Nguyễn Hữu Niên làng An Nông được vua nhà Nguyễn phong tước Hiến Đức hầu vì có công trấn giữ Hoàng Sa đã được nêu rõ trong tập Phổ hệ mà chính ông tộc trưởng dòng họ Nguyễn Hữu đang cất giữ, trong đó ghi rõ: “Đệ cửu thế Tiên tổ khảo nguyên tiền thừa thụ Tây triều thượng thị châu ấn đại đô úy, tái thụ Nguyễn triều khai quốc sắc phong khâm sai cai đội dinh, Sách Trường hầu Nguyễn Hữu Niên quý công, tam nguyệt thập lục nhật kỵ, mộ táng Cồn Bàng tọa canh hướng giáp… Tiên tổ danh tước do bản xã tự tịnh hồng chung hiện hữu phụng tự minh chí” (dịch nghĩa: “Đời thứ chín Tiên tổ khảo là ngài Nguyễn Hữu Niên trước có nhận của triều Tây Sơn chức đại đô úy, sau đến đầu triều nhà Nguyễn lại nhận sắc phong chức khâm sai cai đội tước Sách Trường hầu, kỵ ngày 16 tháng 3, mộ táng tại Cồn Bàng, tọa canh hướng giáp… Danh tước ngài Tiên tổ do chùa bản xã thờ tự và hồng chung khắc ghi”).
Để giúp tôi hiểu rõ hơn về danh tính vị Cai đội Đội Hoàng Sa người Thừa Thiên – Huế, ông trưởng tộc Nguyễn Hữu Hùng đã giới thiệu tôi đến chùa Tiên Linh để gặp thầy trụ trì Thích Pháp Niệm. Tại đây, thầy Pháp Niệm đã giới thiệu về đại hồng chung được xem là báu vật rồi phiên dịch từng chữ Hán vẫn còn ghi rõ trên chuông.
Riêng bốn phía mặt bên ngoài chuông đồng khắc chữ Hán liên quan đến chủ quyền Hoàng Sa, trong đó phần chính ở phía mặt trước chuông có ghi rõ: “Hội thủ cai đội Niên Trường hầu Nguyễn Hữu Niên…” (dịch nghĩa: “Hội thủ là Nguyễn Hữu Niên, chức cai đội, tước Niên Trường hầu…”).
Riêng bài vị hiện thờ tại hậu điện chùa Tiên Linh ghi: “Đại Việt cố hiển linh Hoàng Sa đội Cai đội Hiến Đức hầu quý công chi vị” (dịch nghĩa: “Bài vị của ngài Cai đội Đội Hoàng Sa tước Hiến Đức hầu”).
Những tư liệu quý đó cho thấy, Nguyễn Hữu Niên đời thứ chín họ Nguyễn Hữu, làng An Nông, vốn trước là quan chức của triều Tây Sơn, sau đầu triều Nguyễn nhận chức Cai đội Đội Hoàng Sa.
Như vậy, từ thời các chúa Nguyễn tiếp đến thời Tây Sơn rồi đến hết triều nhà Nguyễn, nhà nước Việt Nam đều liên tục quan tâm đến Biển Đông và từng bước xác định vững vàng chủ quyền vùng lãnh hải của đất nước. Những tư liệu trên góp phần củng cố lập trường xác định chủ quyền của Việt Nam.
Nhà nghiên cứu Hồ Tấn Phan khẳng định: “Xưa nay theo thư tịch cổ Đội Hoàng Sa dưới thời các chúa Nguyễn và triều nhà Nguyễn đều tuyển dụng người xã An Vĩnh (trong đất liền cũng như ngoài đảo Lý Sơn), Quảng Ngãi. Nay phát hiện thêm một vị Cai đội Đội Hoàng Sa là người Thừa Thiên – Huế. Đây là một vị quan chức từ triều Tây Sơn qua triều nhà Nguyễn.
Dưới thời Thái tổ Võ hoàng đế Nguyễn Văn Huệ vẫn tiếp tục Đội Hoàng Sa, nhưng bắt đầu tuyển dụng người ở Thừa Thiên – Huế vì lúc bấy giờ từ Quảng Nghĩa trở vào thuộc quyền Nguyễn Văn Nhạc”.
Hiến tặng báu vật cho quốc gia
Xuôi về vùng biển, đình làng Mỹ Lợi, xã Vinh Mỹ, huyện Phú Lộc (Thừa Thiên – Huế) giữ nguyên nét cổ kính của ngôi đình làng gần 300 năm tuổi. Năm 2010, một sự kiện làm cho người trong làng từ ngỡ ngàng đến tự hào chính là việc những nhà nghiên cứu phát hiện hai văn bản quý do làng lưu giữ có bút phê của vua liên quan đến Hải đội Hoàng Sa.
Lật cuốn lịch sử của làng có lưu lại hình ảnh văn bản quý đã được làng bàn giao bản gốc cho Bộ Ngoại giao, ông Nguyễn Hải, Trưởng ban Nghi lễ làng Mỹ Lợi, hào hứng kể: “Văn bản này ghi rõ năm Quý Hợi (1743), dưới thời nhà Lê, được viết bằng chữ Hán trên giấy dó với nội dung xử lý một vụ kiện giữa phường Mỹ Toàn (làng Mỹ Lợi) và phường An Bằng (làng An Bằng) về việc tranh chấp một vỏ tàu Đội Hoàng Sa”.
Ông Phan Như Ý, Phó chủ tịch UBND xã Vinh Mỹ, cho biết: “Dân làng Mỹ Lợi lưu giữ trong đình làng của mình một văn bản bằng chữ Hán, được lập cách đây 250 năm, trong đó khẳng định chủ quyền lãnh thổ không thể tranh cãi của Việt Nam đối với quần đảo Hoàng Sa”.
Văn bản do làng Mỹ Lợi lưu giữ có từ năm Quý Hợi (1743), dưới thời nhà Lê, được viết bằng chữ Hán trên giấy dó, có nội dung xử lý một vụ kiện giữa phường Mỹ Toàn (làng Mỹ Lợi) và phường An Bằng (làng An Bằng) về việc nộp thuế vỏ tàu khai thác sản vật liên quan đến Hải đội Hoàng Sa.
Văn bản được nhà nghiên cứu Hồ Tấn Phan tạm dịch: “Tuần quan cửa biển biên hải là Thuận Đức hầu phê cho phường Mỹ Toàn về phường An Bằng. Nguyên năm Quý Hợi (1743), phường An Bằng buộc phường Mỹ Toàn đón chiếc thuyền Đội Hoàng Sa của lái Tin ở chỗ giáp ranh, kéo về đến bờ sông. Qua vụ thuế tiết liệu năm Mậu Dần (1758) khoản của thuyền thủ Trường, phường An Bằng lại bắt phường Mỹ Toàn cùng chịu, mỗi bên đem nộp tại chính điện.Đến nay, phường Mỹ Toàn thúc phường An Bằng cùng phường Mỹ Toàn đem nộp vô tàu nhưng phường An Bằng cố ý không đem nộp vô tàu ấy, phường Mỹ Toàn bèn trình đơn lên. Vậy giao cho phường Mỹ Toàn bắt phường An Bằng đền tiền ba quan. Nay phê như vậy. Ngày 19 tháng 9 năm Cảnh Hưng 20 (tức ngày 6/11/1759)”.Việc các làng lưu giữ được các văn bản quý là một minh chứng hùng hồn cho chủ quyền lãnh thổ của Việt Nam tại quần đảo Hoàng Sa không chỉ ở tầm quốc gia mà còn ở thế giới bởi ghi lại người thật, việc thật với nội dung rất rõ ràng.Điều đáng quý hơn chính là những người nông dân đã góp công sức trong việc lưu giữ, cung cấp những bằng chứng này, để thấy được ý thức và niềm kiêu hãnh về chủ quyền.
Theo Hồ Ngọc Minh (Báo DNSG)